بادگیر؛ سنتی ترین خنک کننده ی طبیعی ایران در گرمترین نقطه کره زمین

بادگیر ها در ایران از لحاظ تاریخی قدمتی بسیار طولانی دارند. تا آنجایی که یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران که در دل کویر واقع شده است، یعنی شهر یزد به “شهر بادگیر ها” معروف است و حتی از جانب سازمان میراث جهانی به عنوان شهری با مختصات منحصر به فرد و به خصوص به علت وجود بادگیر هایش به ثبت جهانی رسیده است

این شهر زیبا با خانه های کاملا سنتی هنوز به تکنولوژی و آلودگی های شهر های بزرگ و کلان شهرها زیاد آلوده نشده است و خانه های سنتی چاردری و دارای معماری اصیل ایران با فرش هایی نفیس که در این خانه ها رنگی کاملا ً ایرانی به آنجا داده است، یکی از زیباترین شهرهای ایران است، در حالی که در دل گرم ترین کویر در نقطه زمین یعنی کویر لوت واقع شده است

اما در آن روستاهایی هم وجود دارد که به صورت معجزه واری بهشتی اند و برخی از آنان به سوئیس ایران شهرت یافته اند و طبیعتی شبیه به مناطق سرسبز شمال کشور را مثل جنگل های گیلان و مازندران دارند که در نوع خود نوعی از عجایب است. اما بادگیر ها تنها منحصر به یزد، این شهر بهشتی نیستند، بلکه تقریبا در سرتاسر جنوب ایران و روستاها و بادیه ها و شهرهایی که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند نیز، بادگیر ها جزئی از عناصر تشکیل دهنده ی معماری آنهاست. به طور مثال روستای لافت در قشم، کاشان، بادگیر های عجیب و ممتاز سه و چهار طبقه ای باغستان صدری در شهر تفت، سیرجان، طبس، ابرکوه،سرهنگ آباد، کرمان و بسیاری دیگر از نقاط ایران نیز از وجود این کولر قدیمی و سنتی بهره می برده اند

کارکرد بادگیر چیست؟

بادگیر ها به عنوان یک دریچه به شکل های متفاوت و در غالب شرایط، به صورت چهارگوش ساخته می شده اند و بر روی سقفی که شاه نشین خانه فرار داشته قرار می گرفته و با آمدن باد و پیچیدن آن در این درزهای چهارگانه ، به صورت گردباد گونه به خانه سرازیر می شده است و حتی امروزه نیز با وجود کولر های فوق مدرن ، بسیاری روش سنتی را حفظ کرده اند و در خانه های اصیلی که با انواع صنایع دستی مانند گبه و گلیم و قالی و اسپندان و دیگر اشیا عتیقه و سنتی ایرانی مزین شده اند زندگی می کنند

شکل های متفاوت بادگیر ها در شهر های مختلف

از لحاظ شکل هم بادگیر ها دارای تنوع در شکل و چند وجهی بودن ، بوده اند و هم از لحاظ ارتفاع و تعداد طبقات اقسام مختلفی داشته اند و دارند. به عنوان مثال بلندترین از این گونه در جهان در باغ دولت آباد یزد با ارتفاع حدود 34متر اشاره کرد . همانگونه که گفته شد دارای 4وجه می باشند و در کرمان نیز همین گونه بوده است. اما در بردسیر بادگیر های 8 وجهی رواج دارد. انواع 1 وجهی نیز در ایران وجود دارد

 

مقایسه شهرهایی که از بادگیر استفاده می کنند

همانگونه که پیش از این گفتیم، شهرها و روستاهای بیشماری از این تکنولوژی سنتی بهره می برده اند. ولی باید به این نکته توجه کرد که طراحی این بادگیر ها به واسطه ی اقلیم و خشکی و گرمی هوا انجام می شده است و تعداد قلیلی از این نوع بادگیر ها وجود دارد که جنبه ی تزیینی شان به کارکرد اصلی شان می چربد. مثلا باد بادگیر گیر دولت آباد با ارتفاعی مسحور کننده، بیش از اندازه بلند است و جنبه تزیینی آن بر کارایی آن برتری دارد. ولی در شهر یزد سازه های آنها مقرون به صرفه، کوچک و چهارگوش ساخته می شده اند و این هماهنگی از این شهر واقعا یک شهر خشتی عظیم و قابل ستایش ساخته است. ارزان ترین نوع را در بادگیر های اردکانی می  یابید که بسیار ساده و در غالب موارد تک وجهی ساخته شده اند