روستاي ماخونيك
روستاي ماخونيك كه در اطراف شهرستان سربیشه واقع شده است، به دليل قد و قامت كوتاه ساكنان آن به لي لي پوت مشهور است.از دیگر علل شهرت این روستا که در 142 كيلومتري شهرستان بيرجند واقع در استان خراسان جنوبی می باشد، آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمانش است. منطقه ماخونیک متشکل از ۱۲ آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می شود. درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد، می گویند که در گذشته های بسیار دور عدهای ماموران دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آنها استقبال نکردهاند و با آنها برخورد سردی داشتهاند و آنها این نام را برای روستا انتخاب کردهاند. برخی نیز معتقدند به دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آنجا ماده ماخونیک گفته می شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است. اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می دانند.
در روستاي ماخونيك نه تنها نحوه زندگي كه محل سكونت نيز ساده و ابتدايي است بلکه خانه هاي روستاييان نیز داراي شكل هندسي خاصي نيست و تمام امكانات زندگي دريك اتاق جاي گرفته است. روستاي ماخونيك پيش از اين به عنوان منطقه كوتوله ها مطرح شده بود چون اهالی کوتاه قد بوده و به زحمت قدشان از ۱.۴۰ تجاوز می کند، قد متوسط مردم اين روستا مي تواند ناشي از ازدواج فاميلي و نوع تغذيه آنها باشد. اهالی روستای ماخونیک تا ۴۰ سال پیش به ابتدایی ترین شکل ممکن و به دور از کوچکترین تکنولوژی و با اعتقادات بسیار عجیب خود می زیستند به گونه ای که در این دوران مردم ماخونیک، چای نمی نوشیدند و آن را یک ماده مخدر می دانستند، سیگار نمی کشیدند و گوشت نیز نمی خوردند و تمام این اعمال را گناه می دانستند و همچنین ورود تلویزیون به روستا به منزله ورود شیطان بود.
بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند، کف خانه حدود یک متر از سطح زمین پایین تر است و دارای یک درب کوتاه چوبی است. اغلب یکی دو پله درگاهی را به کف خانه متصل می کنند. مصالح به کار رفته در مسکن روستا شامل سنگ، چوب و هیزم است، ظاهرا از آنجا كه هواي آن ناحيه سرد است مردم خانه ها را كوچك و كم ارتفاع مي سازند تا راحت تر گرم شوند.
