روستای اورامان
اورامانات، شامل پنج روستای به هم چسبیده در ارتفاعات، با نام‌های کماله، رودبر، ویسیان، اورامان و سرپیر است. روستای اورامان کردستان یا روستای هورامان به عنوان قدیمی‌ترین دهکده جهان در یونسکو به ثبت رسیده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز ناحیه ای اورامان یاد می کرده اند. هورامان از دو بخش “هورا” به معنای اهورا و “مان” به معنای خانه، سرزمین یا جایگاه تشکیل شده است. در نهایت اورامان به معنای سرزمین اهورایی و جایگاه اهورامزدا است. هور نیز به معنای خورشید است و هورامان “جایگاه خورشید” نیز معنا می‌شود. ناحیه هورامان در گذشته رونق بسیاری داشته است. آن چه باستان شناسی نشان داده، وجود آتشکده ها و پرستشگاه های فراوان در این منطقه و اسکلت هایی است که ثابت می‌کند حدود 40 هزار سال پیش انسانها در این منطقه زندگی می‌کرده اند. در کنار این دهکده دو رودخانه سیروان و لیله جاری هستند که نیاز آب روستا را تامین می کنند. روستای اورامان یا هورامان که در دل کوهستان قرار گرفته، باعث پلکانی ساخته شدن خانه ها شده است و به همین دلیل به “هزار ماسوله” نیز معروف است. برای ساخت خانه ها، سنگ‌ها روی هم قرار گرفته و بدون ملات، به صورت خشکه چین ساخته شده اند. سقف خانه ها، حیاط خانه ای دیگر است که در زبان محلی به آن هیوان گفته می‌شود.
به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه‌هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است. روستای اورامان تخت هر ساله در آخرین چهارشنبه و پنج‌شنبه قبل از 15 بهمن برگزار کننده آئین پیر شالیار است که بعضی از مورخان قدمت آن را هزار ساله می‌دانند. آئین باستانی پیرشالیار نماد عینی از مشارکت فعال مردم در مناسبت های مختلف اجتماعی و فرهنگی است. پیر شالیار اول، از بزرگان و عارفانی ایرانی است که در غرب کشور زندگی می‌کرد. پیروان این عارف او را صاحب کرامات و شفا دهنده‌ی بیماران می‌دانستند که ریشه در باور ایرانیان به وجود مقدس امام و راهبر دارد. در غرب ایران از قرن اول هجری افراد زیادی با عنوان پیر وظیفه رهبری و جلوداری جنبش های اجتماعی و مذهبی منطقه را برعهده داشتند.
