قنات قصبه گناباد

قنات قصبه، ساخته دست جن ها

از دیرباز تا کنون در مورد قنات قصبه گناباد افسانه ها و روایات بسیاری وجود داشته است. اهالی قدیمی گناباد همگی متفق القول هستند که ساخت این قنات به این عمق، از دست فرزند آدم بر نمی آید و این قنات را نیروهایی فراتر از بشر ساخته اند. این قنات مرکز افسانه های این چنینی است. از جمله اهالی این منطقه و همسایگان این قنات می گویند که براساس شنیده های خود، از زمان های قدیم، نام شهر گناباد خراسان در اصل جن آباد بوده است. در طول زمان و بعدها تلفظ آن به صورت جناباد و بعد از آن به صورت امروزی خود یعنی گناباد، درآمده است.

برخی خراسان پژوهان، ریشه این قنات و افسانه ها را عمیق تر می دانند. بر طبق یکی از افسانه های قدیمی، احداث قنات قصبه گناباد را باید به فرمان “بهمن” که یکی از سلاطین قدیم ایران بوده است، برای کفاره گناهی بزرگ منسوب کرد. همچنین، براساس این داستان معروف که حتی در 12 رخ در شاهنامه فردوسی نقل شده است، وجود این قنات در شهر گناباد، به پیش از زمان کیخسرو می رسد.

طبق بررسی های باستان شناسان، با استفاده از سفال های جمع آوری شده از کنار دهانه چاه های اصلی، قدمت این قنات عجیب به دوره پادشاهی هخامنشیان می رسد. نام گناباد همواره با نام قنات آن همراه بوده است. در نهایت می توان گفت که قنات قصبه، قناتی کهن با ویژگی های شگفت انگیز و قدمتی2500 تا 2700 ساله است. طبق بررسی های انجام شده بر سفال های قرن چهارم و نهم هجری كه در كناره برخی چاه های فرعی قنات قصبه گناباد مشاهده شده، احتمال دارد شاخه اصلی قنات به طول 6403 متر ابتدا در امتداد شمال به جنوب حفر شده باشد. سپس در دوره های بعد به مقتضای نیاز شاخه های فرعی در جهت جنوب غربی از شاخه های اصلی جدا شده باشد.

معرفی قنات قصبه گناباد

قنات قصبه گناباد، شاهكار پیوند هنر، علم، و مدیریت منابع آب است كه مهمترین شاخصه آن عمق مادر چاه، تكنولوژی حفر قنات و نیز شیوه بهره برداری آب می باشد. این موضوع، قنات قصبه گناباد را به یكی از جاذبه های تاریخی و مهندسی جهان تبدیل كرده است. قنات قصبه از 2 رشته اصلی و 6 شاخه فرعی تشكیل شده‌ است. چاه مادر آن در دامنه شمالی سیاه كوه و مظهر كنونی قنات در جنوب محله معروف به قصبه شهر قرار دارد.

از جمله مهمترین تدابیر به كار رفته در معماری این قنات می توان به تعدد چاه های آن اشاره کرد كه به بیش از 470 حلقه می رسد. تعدد چاه ها سبب پیشگیری از كور شدن آن ها توسط دشمنان هنگام حمله و همچنین كاهش وزن طناب در زمان حفر و تخلیه چاه ها شده است. از دیگر تدبیرات خلاقانه بکار رفته در این قنات آن می توان به 2 شاخه شدن کانال قنات در فاصله 683 متری كانال اصلی و سپس 6 شاخه شدن كانال ها اشاره کرد. این موضوع به دلیل پیشگیری از ریزش احتمالی و قطع جریان آب می باشد.

امروزه 60 درصد چاه های قنات مسدود شده است. 40 درصد آنها با آبدهی 150 لیتر در ثانیه باقی مانده است. مادر چاه قنات قصبه با آبدهی بیش از 130 لیتر در ثانیه واقع در دامنه های شمالی سیاه كوه با كانالی به طول 33 كیلومتر متشكل از هفت كانال متصل به هم تا مظهر قنات واقع در جنوب محله معروف به قصبه شهر یك شاهكار ساخته دست بشر می باشد و نمادی از توانایی انسان در سازگاری با محیط است.