پارچه بافی

طبق تحقیقات باستانی مشخص شده است که پارچه بافی از نخستین حرفه های صنعتی بوده و حتی از سفالگری نیز قدیمی تر است. اولین مبدعان این صنعت، ساکنین فلات ایران بوده اند. در ادامه به شرح و بررسی این صنعت کهن می پردازیم.

تاریخچه صنعت پارچه بافی

یافته های باستانی در محوطه های تاریخی مانند تپه سراب و غار کمربند، نشان می دهد که در فاصله سالهای نه هزار تا هفت هزار قبل از میلاد، پشم، نخستین الیاف مورد استفاده در پارچه بافی بوده است. استفاده از کرک بز که در غرب به عنوان موهر شناخته می شود نیز رواج بسیاری داشته است. غیر از آن، کتان، کنف، پنبه، ابریشم از جمله الیافی بودند که برای بافت پارچه از آن ها استفاده می شد.

در سده هفتم پیش از میلاد، آشوریان اقدام به تولید ابریشم نمودند. هخامنشیان نیز با الگوبرداری از آنان، توانستند ابریشم را به یونان صادر کنند. پارچه‌ بافی ایران در روزگار هخامنشی به ویژه در زمینه بافت پارچه‌ های پشمی نرم و مرغوب، نامور بوده است و شاهان هخامنشی به داشتن لباس ‌های گرانبها مشهور بودند. از سده سوم تا اوایل سده هفتم میلادی، بافندگی در ایران دارای اعتبار و منسوجات ابریشمی آن به دلیل داشتن نقوش پرشکوه و رنگ های شفاف ممتاز بود.

زری بافی

از آنجا که دوره‌ی صفوی همراه با اوج هنر پارچه‌بافی در زمینه‌های مختلف به ویژه زری ‌بافی، مخمل ‌بافی، قلمکار سازی و انواع دوخته دوزی روی پارچه می‌باشد. زری بافی یکی از هنرهای سنتی و دیرین ایران است. این هنر از نظر تنوع، بافت و نقش و رنگ، در دوره صفوی به اوج زیبایی خود رسید. به پارچه‌ای که در بافت آن الیاف طلا و نقره و یا گلابتون به کار رفته باشد، زری یا زریفت گفته می شود.

دستگاه های بافندگی و روش های بافت

اولین ابزار پارچه بافی، دوک نخ ریسی است که الیاف را به نخ تبدیل می کند. استفاده از دوک نخ ریسی را به دوران نوسنگی نسبت می دهند. تکامل این ایزار، نقش مهمی در پیشرفت فن نساجی داشته و مقدمه پیدایش چرخ نخ ریسی است. تاریخ ابداع دستگاه ریسندگی را به اوایل هزاره چهارم قبل از میلاد نسبت می دهند. این دستگاه یکی از دستاوردهای تاریخ تمدن است. تمدن هایی چون ایران، چین، سوریه و مصر در تکامل آن نقش بسیاری داشته اند. مکانیزم دستگاه بافندگی، در هم تنیدن تارها و پودهاست. دستگاه بافندگی تارها را به حالت کشیده نگه می دارد تا پود ها را به آن ببافند. نخستین بافته یافت شده از تپه یحیی کرمان، متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاداست. این یافته ها از نخ هایی است که از الیاف حیوانی بدست آمده اند.

ظهور پارچه های نقش دار

در حدود دوهزارسال قبل از میلاد ، بافت پارچه های طرح دار به شکل طرح دو پودی در جنوب و غرب ایران رواج یافت. در این روش، دو پود همراه با هم و در یک سازمان بکار میرفتند. یکی از آن ها برای بافت ساده و دیگری برای نقاطی که لازم بود طرح روی پارچه آورده شود. این روش، شکل ساده ای از پارچه مرکب را تشکیل می دهد. کمی بعد از ایران، در کشور چین نوعی بافت رواج یافت که اصطلاحا به آن طرح تار مرکب گفته میشد. در این روش دو تار با رنگ های متضاد بکار میرفت. قسمتی از هر تار طبق طرح روی پارچه آورده می شد و بدون آنکه تارها درهم بافته شوند و پود از بین دو تار عبور می کرد.

تجارت و صادرات پارچه

کارخانه های بزرگ پارچه بافی ایران در شهرهای تهران، اصفهان، یزد، کاشان، قائمشهر و چندین شهر دیگر پراکنده شده اند. درحال حاضر پارچه های تولید شده از نخ مصنوعی، در صدر تجارت پارچه در ایران است. در دهه های اخیر نیز عمده پارچه موردنیاز ایران از طریق واردات تامین شده است. کشورهای خاورمیانه و بویژه صادرکنندگان نفت، واردات پارچه خود را افزایش داده اند. در دهه های اخیر کشورهایی نظیر پاکستان، ترکیه و سوریه در راس صادرکنندگان پارچه به ایران قرار گرفنتد. در حالیکه پیش از انقلاب اسلامی، در میان صادرکنندگان عمده الیاف و نخ و منسوجات پنبه ای به ایران، سهم ژاپن ۳۳،۹٪ ، هندوستان ۱۱،۶ ٪، آلمان ۷،۶٪ ، چین ۶،۳٪، کره جنوبی ۲،۳٪، ترکیه ۲،۱٪ و هنگ کنگ ۲.۱٪ بوده است.

نمایشگاه ها و کارگاه های پارچه بافی

در ایران برای نمایش هرچه بهتر و بیشتر این صنعت دیرین، کارگاه های پارچه بافی تحت نظر سازمان میراث فرهنگی، برای بازدید عموم دایر شده اند. در اصفهان که در گذشته لقب منچستر شرق را در این زمینه دریافت کرده بود، تعداد زیادی کارخانه مدرن نساجی در دوران پهلوی احداث شد. از جمله این کارخانه ها می توان به کارخانه ریسباف که از حیث معماری نیر بی همتاست اشاره کرد. در عمارت تاریخی شیخ الاسلام در اصفهان نیز، کارگاه پارچه بافی دایر شده و امکان از آن فراهم است. طی بازدید از این کارگاه میتوانید سازو کار پارچه بافی سنتی را مشاهده نمایید.