تاریخچه مسجد شیخ لطف الله

در هنر و معماری اسلامی، مساجد جایگاه ویژه ای دارند.. مسجد شیخ لطف الله از بناهای ارزشمند دوران صفویه است که به دستور شاه عباس صفوی و به دست معمار نامی، محمدرضا اصفهانی، ساخته شد. هندسه دقیق در طراحی و اجرای این بنا، بیانگر توانمندی خالق آن بوده است.

چرا مسجد شیخ لطف الله چرخیده است؟

یکی از ویژگی های شاخص این مسجد، چرخش 45 درجه ای آن نسبت به محور میدان است که به آن پاشنه می گوید. در معماری مساجد ایران، جهت گیری به گونه ای است که مردم به هنگام ورود به شبستان آن، در جهت قبله قرار می گیرند. به علت باز شدن درب مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان، در صورت عدم وجود پاشنه، در قبله یابی مشکل ایجاد می شد و به همین خاطر راهرویی در بنا ساخته شده است که از ابتدای ورودی مسجد به سمت چپ امتداد می یابد و سپس به سمت راست می چرخد. به این ترتیب بدون بر هم زدن نمای خارجی، محراب مسجد رو به قبله قرار می گیرد.

مسجد بدون مناره

با وجود آن که مناره ها بعنوان عضوی جدایی ناپذیر از معماری مساجد بوده اند، هیچگونه مناره ای در کنار گنبد مسجد شیخ لطف الله مشاهده نمی شود. وجود عنصر مناره ها در معماری پیشینه ای طولانی دارد. در دوران پیش از اسلام، مناره به عنوان مسیریاب بر روی بنا ها ساخته می شد و وجود مناره ها نمایانگر وجود یک شهر بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، مناره و گلدسته به نشانه ای از مسجد تبدیل شد و برای خواندن اذان و دعوت مردم به اقامه نماز مورد استفاده قرار گرفت. با این وجود به این دلیل که مسجد شیخ لطف الله مکانی برای عبادت شاه و درباریان بود، برای جلوگیری از ورود مردم به آن، از ساخت مناره صرف نظر گردید.

این مسجد شبستان ورودی ندارد

علاوه بر عدم وجود مناره بر فراز مسجد شیخ لطف الله، وجه تمایز دیگری این بنا را با سایر ابنیه مشابه متفاوت می سازد. بر خلاف دیگر مساجد که برای ورود به آن ها در سلسله مراتب دسترسی، ابتدا وارد صحن ورودی می شویم، ورود به مسجد شیخ لطف الله از طریق پلکان میسر می شود. عدم وجود شبستان یا صحن ورودی به نظر به علت رعایت تقارن در میدان نقش جهان باشد؛ چرا که با قرارگیری این مسجد روبروی کاخ عالی قاپو، سبب شده است که امکان ساخت حیاطی رو به قبله برای اقامه نماز نباشد.

تاریخچه مسجد

این مسجد همزمان با آغاز ساخت چهارباغ و باغ هزارجریب طراحی شده و در اوج شکوه معماری صفویه مورد بهره برداری قرار گرفت. پیش از ساخت این مسجد، خرابه های مسجدی قدیمی در این مکان وجود داشته است. ساخت این مسجد به منظور بزرگداشت و تجلیل از شیخ لطف الله، پدر همسر شاه عباس، در سال 1011 هجری قمری شروع شده و تزئینات آن در سال 1028 به پایان رسید. این بنای شاخص میدان نقش جهان، در دوران پهلوی به توصیه آرتور پوپ، مورد بازسازی و مرمت کلی قرار گرفت.

معماری مسجد شیخ لطف الله

رنگ های بکار رفته در این مسجد مسحور کننده شامل رنگ های آبی، نخودی، سبز و سفید می باشند که در نور آفتاب درخشش فوق العاده ای دارند. تزئینات مسجد شامل کاشیکاری معرق و هفت رنگ با نقوش هندسی و نباتی است که در کنار هم قرار گرفتن کاشی لعابی براق در کنار آجرهای مات، تلفیقی هنرمندانه با به نمایش می گذارد. چنان که از سفرنامه ها و مقالات باستان شناسان و گردشگران مشهود است، بسیاری از افراد استفاده از نور طبیعی و رنگ را رمز چشمگیر بودن این مسجد می دانند.

• جلوخان مسجد شیخ لطف الله

ورودی یا جلوخان مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان نقش جهان دارای عقب نشینی است. درب ورودی مسجد از جنس چوب چنار یکپارچه است که بصورت دو لنگه ساخته شده است و چهارصد سال قدمت دارد. در گذشته در قسمت ورودی مسجد سک حوض هشت ضلعی وجود داشته است که امروزه اثری از آن باقی نیست. کتیبه اصلی سردر مسجد از کاشی لاجورد معرق، به قلم رضا عباسی بوده و دو کتیبه نستعلیق دیگر نیز در مسجد به  چشم می خورد.

• راهروی ورودی

پس از هشتی ورودی، راهرویی زیبا با تزئینات کاشی معرق هفت رنگ وجود دارد که طول آن حدود 28 متر می باشد. در سمت راست این راهرو پنجره ای مشبک با دید به شبستان، فضا را تلطیف می کند. از مزایای این راهروی زیبا می توان موارد زیر را برشمرد:

1. چرخش 90 درجه و رفع مشکل جهت قبله
2. عادت دادن چشم کاربران به نور کم پس از ورود از فضای روشن خارج
3. آماده سازی افراد برای ورود به شبستان با شکوه پس از حضور در فضای باریک راهرو

• گنبد مسجد شیخ لطف الله

گنبد این مسجد، عنوان مدورترین گنبد و همچنین یکی از زیباترین گنبدهای جهان را به خود اختصاص داده است. این گنبد به صورت دوپوسته پیوسته بر روی دهانه 12 متری ساخته شده است. ارتفاع راس گنبد تا سطح زمین حدود 32 متر می باشد که به دلیل ارتفاع کم نسبت به عرض دهانه، از دیدگاه معماری بدان گنبد خفته می گویند. بر روی زمینه نخودی رنگ گنبد، خطوط اسلیمی با شکوهی دیده می شود که هماهنگی نقش و طرح و رنگ را به زیباترین شکل به نمایش می گذارد.