پیشینه میدان نقش جهان

میدان نقش جهان، در دوران تیموریان، در مقیاسی کوچکتر ساخته شد. با به روی کار آمدن حکومت صفویه و انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، در زمان شاه عباس اول، این میدان توسعه و گسترش یافت. مکان میدان نقش جهان، پیش از آن باغ وسیعی به همین نام بوده است. نام این باغ را از شهری در آذربایجان که اکنون نخجوان نام دارد، برگرفته بودند. میدان نقش جهان دارای 165 متر عرض، بیش از 500 متر طول و مساحتی در حدود 85 هزار متر مربع داراست.

معماران خوش فکری چون شیخ بهایی، استاد محمدرضا اصفهانی و استاد علی اکبر اصفهانی در طراحی و ساخت میدان نقش جهان و بناهای موجود آن نقش داشتند. در نهایت این میدان در نهایت ظرافت و زیبایی هر چه تمام تر برای مقاصد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و … ساخته شد.

معرفی میدان نقش جهان و بناهای آن

میدان نقش جهان، ترکیبی بی نظیر از هنر، معماری، طبیعت،تاریخ و فرهنگ است. این مجموعه بعد از میدان تیان آنکمن در کشور چین، دومین میدان بزرگ در جهان محسوب می شود. میدان نقش جهان از اولین آثاری بود که در اردیبهشت ماه سال 1358 با نام میدان شاه، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

محوطه درونی میدان نقش جهان دارای عناصر طبیعی آب و درختانی است که به دست شاه عباس کاشته شده اند. این محوطه به عنوان مرکز اصلی تجمعات مردم، داد و ستد، پذیرایی از میهمانان خارجی و برگزاری مراسمات و مسابقاتی مانند چوگان بوده است. دروازه های سنگی چوگان، همچنان در میدان نقش جهان موجود می باشند.

در ضلع شرقی میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف الله بنا شده است که به فرمان شاه عباس اول ساخته شد. استاد محمدرضا اصفهانی معماری این مسجد را بر عهده داشته و علیرضا عباسی خوشنویس معروف دوران صفویه، کتبیه سردر آن را به خط ثلث نوشته است. شاه عباس این مسجد را به جهت قدردانی از پدر همسر خود ساخته و به ایشان تقدیم کرده بود. در کنار مسجد شیخ لطف الله، مدرسه ای نیز برای ایشان ساخته شد تا به تدریس بپردازند؛ اما متاسفانه امروزه این مدرسه تخریب شده است.

ساخت مسجد جامع عباسی در ضلع جنوبی میدان نقش جهان، در سال 1020 هجری و به فرمان شاه عباس اول شروع شد. معماری مسجد را استاد علی اکبر اصفهانی و نگارش کتیبه ها را استاد علیرضا عباسی بر عهده داشتند. یکی از نکات شگفت انگیز این مسجد، پدیده پژواک در زیر گنبد 52 متری آن و دیگری ساعت خورشیدی جنوب غربی مدرسه آن است که محاسبات آن به شیخ بهایی منسوب شده است.

کاخ عالیقاپو یکی از بناهای چشم نواز میدان نقش جهان با تزئینات خارق العاده است که به عنوان یک مقر دولتی با پیش آمدگی در حریم میدان ساخته شده است. ساخت این کاخ طی پنج مرحله معماری از زمان سلطنت شاه عباس اول شروع شده و توسط جانشینان وی تکمیل شد. شکوه این کاخ را به وجود مینیاتورهای اصیل آن، اثر هنرمند خوش ذوق صفویه، رضا عباسی، نسبت می دهند. ظریف ترین گچبری ها با اشکال ساز و ظروف، در اتاق صوت یا تالار موسیقی بکار رفته است.

سردر قیصریه بعنوان درب ورودی بازار بزرگ اصفهان، در جبهه شمالی میدان ساخته شده است. پیش تر این بنا دارای سه طبقه بوده است و از طبقه سوم آن که نقاره خانه نام داشته است، اوقات روز را به همراه موسیقی اعلام می کردند. سردر قیصریه شامل چهار در فرعی، یک دروازه اصی و یک حوض می باشد. تزئینات سردر قیصریه شامل کاشیکاری های زیبا و نقاشی هایی به هنر رضا عباسی از شکار دسته جمعی شاه عباس، زنان و مردان اروپایی و جنگ با ازبکان است. ناقوس دیر هرمز پس از فتح این جزیره از قلعه پرتغالی ها به اصفهان آورده شده و بالای سردر قیصریه نصب شد.

بازار قیصریه یا بازار سلطانی، در دوران صفویه از مجلل ترین و باشکوه ترین بازارهای آن زمان به شمار می آمد. بازار قیصریه چندین کیلومتر طول دارد و با شروع از سردر قیصریه، به بازارهای دیگر مانند چیت سازها و بعد از آن بازار دارالشفا می رسد. این مجموعه با گذشت حدود 400 سال از ساخت آن، همچنان رونق خود را حفظ نموده و در آن صنایع دستی مختلف عرضه می شود. سراسر این بازار با نقش و نگارهای دوران صفویه پوشیده شده است. در غرب بازار قیصریه کاروانسرای زیبا با دو طبقه و 148 حجره وجود دارد. همچنین، در شرق بازار ضرابخانه ای قدیمی که در گذشته در آن سکه ضرب می کردند و امروزه به تجارتخانه تبدیل شده است قرار گرفته است.

میدان نقش جهان از نگاه جهانگردان

در گفته ها و نوشته های سیاحانی که در گذشته های دور به اصفهان سفر کرده اند، شکوه و عظمت میدان نقش جهان هویدا می باشد. میدان نقش جهان دارای کاربری های مهم سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی بوده است که در کنار وسعت و زیبایی خیره کننده آن در سفرنامه های افرادی مانند شاردن، دیو لافوا، پیترو دلاواله، سانسون و … بدان اشاره شده است.